Le aʻoga ma le tausia o se tamaititi ua i ai le mafaufau i le aoga

O le asō o le a tatou talanoa e uiga i le aʻoga ma le tausia o se tamaititi ua i ai le mafaufau i le aʻoga. O le mafaufau o le mafaufau ua atiae e avea o se taunuuga o le faaleagaina o faiʻai. E le o se maʻi o le mafaufau, ae o se tulaga faapitoa, pe afai o se tulaga patino o le faagaoioia o le fatugalemu o le tino e taofia ai le atinaʻeina o le atamai o le tamaitiiti. O se tamaititi o loʻo i ai le mafaufau faʻaletonu e aʻoaʻoina ma atiina ae i totonu o lona gafatia. O le mafaufau, o le mea e leaga ai, e le togafitia. Afai e leai se faʻailoga, e tusa ai ma le faʻataʻitaʻiga a le fomaʻi e mafai e le tamaititi ona togafitia togafitiga faʻapitoa lea o le a faʻaleleia ai lona atinaʻe, ae o totonu foʻi o tapulaʻa o le tino o le tino. Atinaʻeina ma faʻasalalauga faʻasalalau o se tamaititi ua i ai le faʻalagona mafaufau e tele lava ina faalagolago i aʻoaʻoga ma aʻoaʻoga.

I le mafaufau o le fanau ua le toe mafaufau, o le masani ai o le atinaʻeina o le mafaufau, mafaufauga faalemafaufau ua faaleagaina, o latou manatu, mafaufauga, mafaufau loloto, manatu, tautala, ma o lea ua faasolosolo ina leaga. O ia tamaiti e afaina i faigata i fetuutuunaiga lautele, faatulagaina o mea e fiafia i ai. O le toʻatele oi latou e faʻalavelaveina le atinaʻeina o le tino, o loʻo i ai faʻafitauli i le faʻatagana, motile motumotu, nisi suiga i fafo e mafai ona tupu, mo se faataitaiga, foliga o le ulupulu, o le tele o vae e mafai ona sui.

O le mafaufau o le mafaufau e vaevaeina i le 3 tikeri: faʻaleagaina (toeititi le paʻu i tua), faʻaletonu (faʻafoʻifo loloto), faʻaletonu (pito sili ona leaga le tua). O loʻo i ai foi se isi faʻavasegaina o le tolopoina o le mafaufau: tikeri laʻitiiti (IQ e itiiti ifo i le 70), tikeri tulaga ese (IQ e itiiti ifo nai lo le 50), tikeri ogaoga (IQ e itiiti ifo i le 35), togi maualalo (IQ itiiti ifo i le 20).

Amata i se tamaʻi mafaufau ua leva ona tuai ona talafeagai mai le amataga. O tamaiti faapena e maualalo le fiafia i le lalolagi faʻamoemoe, aua e le tulaʻi mai se fia iloa umi, mo se faʻataʻitaʻiga, e le mafaufau se tamaititi i se meataalo, e le taʻalo, ma isi. I lenei, e tatau ona iai se faʻataʻitaʻiga talafeagai e mautinoa ai ua lelei le amio a le tamaitiiti, amioga, uiga o le tamaititi. Mafaufauga, o le malamalama i le lalolagi e uiga i tamaiti o loʻo i ai le mafaufau faʻaletonu o loʻo i lalo ifo, pe afai e te le taulimaina nei tamaiti.

Afai tatou te amataina le atinaʻeina o le tamaititi aʻoga o le taimi o le aʻoga i se asiosio, o lona uiga o le a leiloa le tomai o le fesootai ma tagata, o le tomai o le gaioiga faʻamoemoe. Afai e le lava le fesootaiga a le tamaititi ma ana uo ma tagata matutua, e le taalo i taaloga ma tamaiti pe auai foi i soo se gaoioiga, o le a aafia ai le lelei o agafesootai, atiina ae o mafaufauga, mafaufauga, lagona o le tagata lava ia, mafaufauga, tautala, manao ma ma faapena. I le auala sao i le faʻatulagaina o le faʻaleleia ma le aʻoga, e mafai ona faʻasaʻo le faʻalavelave i le atinaʻega o faʻataʻitaʻiga ma le tautala.

E mafai ona e maua ni taunuʻuga eseese pe'ā e aʻoaʻo i se tamaititi aʻoga i le mafaufau, e faʻatatau i le tikeri ole tua. O tamaiti e i ai le maualuga ma le matuia o le tulaga o le le mautonu o le mafaufau (faʻaletonu, valea) o tamaiti ei ai manaoga faʻapitoa. Latou te mauaina se penisione ma e tatau ona i ai se leoleo poʻo le i ai i ni fale faʻapitoa i luga o le saogalemu lautele. E le o matua uma lava e mafai ona feagai ma se tiga matuia, o lea e tatau ai ona latou maua le lagolago a le mafaufau ma le faufautua.

Tamaiti e maualalo le mafaufau faʻaletonu (vaivai) ei ai faafitauli i se ituaiga eseese. O se tasi o faafitauli ogaoga o le faigata tele lea o le aʻoaʻoina o fanau i le polokalama o se aʻoga aʻoaʻoga lautele. Ma o le aoaoina o se tamaititi i se ausilali (aʻoga aʻoga) o se laasaga faigata mo mātua.

I totonu o atunuʻu taʻitasi, o auala ma le nofoaga o aʻoaʻoga a tamaiti ei ai o latou mafaufauga e eseese i auala eseese. Aʻo leʻi leva talu ai nei, i lo matou atunuu, o tamaiti ua leva ona faʻasolosolo tamaiti na aʻoaʻoina i le tele o taimi i aoga a ausilali. Ae talu ai nei, na atili ai e matua ona tuʻuina atu nei tamaiti i aʻoga masani, e oʻo lava i le le amanaiaina o le faaiuga a le komisi. E tusa ai ma le tulafono, e tatau i tamaiti o loʻo i ai le mafaufau faʻaletonu ona suʻeina le suʻega faafomaʻi ma aʻoaʻoga, lea e filifili pe mafai ona aʻoga i se aʻoga masani poʻo le aʻoga.

I aʻoʻoga faasaʻoga, e naʻo le maliega a latou matua e sau ai fanau, ae, pei ona uma ona fai mai, e tele lava ina faigata i matua ona faia lenei laasaga, ma latou tuʻuina atu le tamaititi i se aʻoga masani. I totonu o aʻoga tetele o loʻo i ai vasega faʻamaonia mo tamaiti e toso i le mafaufau, ma i nisi o aʻoga tutoʻatasi o le mafaufau ua faʻasolosolo tamaiti ua aʻoaʻoina. O se faafitauli ogaoga o le masani masani lea o le fetuunaʻi ma le aʻoga o tamaiti ei ai tulaga maualalo o tua. Ae afai o se tamaititi e faʻafetaui lelei ma fesoasoani e aʻoaʻo, o le mea lea, i lona matua, e mafai ona avea o ia ma tagata atoa o le sosaiete: maua se galuega, e amata ai se aiga ma tamaiti. O le mea lea, e matua taua lava le faia o nei feutagaiga masani ma nei tamaiti ma o latou matua ma tagata tomai faapitoa.

E le o tamaiti uma ua le toe mafaufau i le mafaufau e mafai ona aʻoga i aʻoga masani, talu ai e masani ona i ai i nei tamaiti ni faʻamaʻi eseese. Ae o loʻo i ai tamaiti e le mafai ona vave taʻuina atu o lo latou atinaʻe o loo iʻu i tua, lea, e ui lava ina faigata, e mafai ona faʻaaogaina le aʻoga i se aʻoga masani. Ae ui i lea, i le aoga e manaʻomia e se tamaitiiti se tagata (faiaoga), o le a latou o faatasi ma vasega, fesoasoani e faatino ni galuega eseese. E mafai ona toleniina se tamaititi ua leva ona tuai i le aʻoga i se aʻoga maualuga, ae o lenei mea e manaʻomia ai tulaga talafeagai ma faʻamaonia lelei tulaga. I le aoga, e tatau ona i ai ni vasega laiti, ma, i le tulaga lelei, i totonu o le aʻoga iina e tatau ona i ai se tagata e le atoatoa ma le mafaufau.

Ae tutusa uma lava, o aʻoaʻoga faʻapitoa o tamaiti soifua maloloina ma le mafaufau ua i ai nisi o faʻafitauli faʻapitoa mo le mulimuli. Afai o se tamaititi mafaufau ma le faiaoga e aunoa ma se faiaoga e suesue i totonu o le potuaoga, e mafai lava e le faiaoga ona faamatala atu i le tele o tamaiti pe faapefea ona amio ma le auala e togafitia ai le tamaititi, ae atonu o le a iai pea ni tamaiti aʻoga o le a faʻasiasia ma faʻasauā se tamaititi ua i ai le mafaufau. I aʻoga, o se maualuga o le osofaʻiga, o tamaiti e masani ona sauā, ma o se tamaititi ua i ai le mafaufau e masani ona le iloa pe faapefea ona faafoliga ma e matua vaivai lava. I totonu o se aʻoga masani, e ono aʻafia lenei tamaititi.

E le gata i lea, o le a matua faigata tele lava i le mafaufau o le tamaititi o le mafaufau ona faʻataʻitaʻi le fisiki, matematika, ma gagana ese. E le gata i lea, afai e pa'ū se tamaitiiti i totonu o se aʻoga masani ma i totonu o se vasega masani, o le aʻoga e tatau ona ia iloiloina e le tusa ai ma tulaga faatauaina o le USE, ae tusa ai ma tulaga faataatitia mo le faʻamaoniga o tamaiti ua le toe mafaufau. O le mea lea, o le filifiliga aupito sili mo le aʻoaʻoina o se tamaititi ua i ai le mafaufau i le aʻoga masani o se vasega faʻapolopolo faapitoa. Ae, o le mea e leaga ai, e tele aʻoga na mumusu e fatuina ia vasega.

I le taimi nei, o tamaiti e i ai o latou mafaufau e masani ona aʻoaʻoina i aʻoga faʻapitoa faʻapolokalame, talu mai le taimi e leai se mea lelei e suitulaga i ia aʻoga. O lenei ua e iloa mea uma e uiga i le aʻoga ma le tausia o se tamaititi ua i ai le mafaufau i le aoga.