Faʻavave o le tuputupu ae ma le atinaʻe i tamaiti

E tele taimi e fesootaʻi ai i tama ma tama, o le upu "osofaʻiga" e faʻaaoga. Ma e faʻaaogaina e faʻaogisa vave ai nifo, maualuga le tuputupu aʻe, sili atu le mamafa pe a faʻatusatusa ma tupulaga, taunuʻuga tau taaloga, faʻasaienisi. Ae o loʻo i ai se faʻasologa o le faʻauigaina o lenei faaupuga: tuliesea o laei ma lauulu, amioga le lelei. O le upu "eletise" e mafai ona i ai se faʻamatalaga lelei, ma atonu o se mea le lelei. O le a la le uiga moni o le saoasaoa? Na faʻapefea ona amata le upu ma aisea e faʻaaoga ai i tamaiti?

O le mea lea, o le upu "saoasaoa" ua faʻaaogaina mo le sili atu i le fitusefulu tausaga ma na muamua faʻatulagaina i le 1935 e le fomaʻi Siamani E.M. Koch. Faaliliu mai le Latina, o lona uiga o le "faatelevave" ma ua fuafua e faailoa ai le faateleina o le tuputupu ae, mamafa ma isi uiga faaletino o tamaiti, talavou e faatusatusa i paaga mai isi tupulaga. O le vave faʻafuaseʻi e tupu i Europa, Amerika, Rusia, ma Asia, ma i totonu o aai e sili atu ona aloaia nai lo nuʻu. I luga o le faavae o sea lautele o lenei tulaga, ua talanoa ai saienitisi e uiga i le uiga o le atinaʻe masani o tagata i le lalolagi nei.

O tagata suesue o lenei mea taua ua malilie faatasi i luga o le taofi o le tuputupu ae o le manuia o le tupulaga fou o loo i ai se matafaioi taua i le saoasaoa o le tuputupu aʻe ma le atinaʻe i tamaiti. E le gata i lea, o le faaleleia atili o le tausiga faafomai e afaina ai le saoasaoa, faapea foi le faateleina o le tulaga o aoga amata ma aʻoga mo tamaiti, lea e maua ai tulaga sili mo le atinaʻeina ma le tuputupu ae o le tamaitiiti, e aofia ai taaloga. I le isi itu, e le mafai e tagata suʻesuʻe ona tuʻuina atu se faʻamatalaga le mafaamatalaina, i lenei fesoʻotaʻiga, o tamaiti o le taulaga e vave televave atu nai lo o latou tupulaga i tua.

E foliga mai o le tulaga e tatau ona fesuiai, o le siʻosiʻomaga o le atunuʻu e sili atu ona lelei ma e mo le faʻavavevave, ae o le saoasaoa o le olaga o loʻo faasolosolo malie atu. Ua fesiligia e saienitisi ia i latou lava, pe mafai ea ona avea le carbon dioxide ma mea e mafai ai ona tupu le tuputupu ae o le tino o le tamaitiiti, aua ua tumu i le ea i aai. Ae o lenei masalosaloga e leai se faʻamaoniga moni ma e oʻo lava ina faʻamaonia e ala i feteenaʻiga moni.

O tagata suʻesuʻe mai le salafa o le lalolagi o loʻo taumafai e tuʻuina atu o latou manatu e uiga i le saoasaoa o tamaiti, e masani lava ona matua ese lava. O lenei faafitauli e popole ai fomaʻi, tagata suʻesuʻe o le mafaufau, sociologists, faiaoga, loia ma kamupani o loʻo auai i le faia o lavalava ma seevae. O le mea mulimuli e tatau ona toe fetuunai le tele o tulaga faatauaina mo talavou talavou.

O le faatelevaveina o talavou, o lona uiga, o lo latou faatelevaveina o atinae, i le silia ma le sefulu tausaga talu ai, ua faamauina i le tele o suiga eseese, geographic ma socio-tamaoaiga o le lalolagi.

O le tuputupu aʻe o le malosi o le tamaititi e faʻatasi ma le amataina o feusuaiga ma le tino matua. I fafo atu, o lenei mea e faʻaalia i le faateleina o le mamafa ma umi taimi o le tino. E oʻo mai i le taimi nei, e le o faʻasalalauina e le lomiga faʻamaumauga i luga o le maualuga o le ola mama, faalemalo, ma le faʻaleleia o tamaiti. E manino lava, o le faatelevaveina o le atinaʻeina o tamaiti o se faʻafitauli faʻafuaseʻi e sili atu nai lo togafitiga. Aemaise lava le ogaoga o fesili o loo i ai mo faiaoga, o ana galuega e tatau ona taulai i le taupulepulega o matua, faiaoga o aʻoga, faiaoga iunivesite, faapea foi le faaleleia o galuega faaleaoaoga a tamaiti ma talavou, faatonutonuina i latou i le atinae lelei.

O se mataupu tāua o le faʻamautinoa o le tumama o le tino o le tamaititi, faapea foi ma le "tumama" o le tino o le talavou, o latou mafaufauga. O le fausiaina o tomai faaleaganuu ma le tumama i tamaiti e ala ile aoga ole mafaufau ma le tino. E tatau ona manatuaina o le vafealoaloai, faʻaleleia, ma le faʻapitoa o le amio o se faʻagasologa tasi. O le atoatoa, atamai, matua e le oo mai na oi latou lava. Ina ia mafai ona iloa e le tamaitiiti, e tatau ona faʻaalu le tele o taumafaiga, onosaʻi, aʻafia, faʻaaoga le poto faapitoa e tausi ai se tamaititi.

O le suesueina o le mataupu o le faatelevaveina o tamaiti i le gasologa o le 50 tausaga talu ai, ua mafai ai ona tatou faaiʻu faapea o le fua faatatau o atinae faaletino o le a faagesegese. O lenei tulaga ua maeʻa ona matauina i nisi o aai ma le faitau aofaʻi o le faitau miliona tagata.